Dünyadan Rektör Belirleme Örnekleri

Dünyadan Rektör Belirleme Örnekleri


Dr. Devrim Umut Aslan, Sosyoloji (BA) 2007
Dr. Doğuş Can Öksüz, Yabancı Diller Eğitimi (BA) 2013

Dünyanın önde gelen köklü üniversitelerinden örneklerle, yürürlükte olan farklı rektör belirleme süreçlerine ve yöntemlerine ışık tutmak istiyoruz. Bu şekilde Türkiye’de Boğaziçi direnişi üzerinden yürütülen tartışmalara da katkı sunabileceğimizi düşünüyoruz.

Bu sayıda iki üniversiteye odaklanacağız; İngiltere’den Cambridge Üniversitesi ve İsveç’ten Lund Üniversitesi.


Lund Üniversitesi

1666 yılında kurulan Lund Üniversitesi İsveç’in en eski kamu üniversitesi ve dünyada akademik çevrelerce bilinen bilimsel bir kurum. Üç bini doktora öğrencisi olmak üzere yaklaşık kırk dört bin öğrencisi var. Çalışan sayısı ise sekiz bin, bunların yaklaşık beş bini akademik çalışan. 

a8c8d28c0f20c2e2192903154a4f64f5

Lund Üniversitesi rektörlük binası

İsveç Yükseköğretim Kanunu’na göre üniversite yönetim kurulları hükümete rektör önermekle yükümlü. Son kertede rektör hükümetin aldığı kararla atanıyor olsa da, üniversite yönetim kurulları önerilerinin reddedilmesi pratikte söz konusu değil. İsveç üniversitelerinin yönetim kurullarının rektör adaylarını nasıl belirledikleri ise üniversitelerin kendi kurumsal geleneklerine bağlı olarak değişiyor.

Lund Üniversitesi’nin yeni rektörü Prof. Erik Renström 19 Kasım 2020 günü, 1 Ocak 2021 tarihinden itibaren beş yıllığına olmak üzere, rektör olarak atandı. Öte yandan yeni rektör ve yardımcısını belirleme çalışmaları 2019 yılının haziran ayında başladı; Erik Renström’ün göreve başlamasından tam 18 ay önce. Eylül 2019’da ise sekiz kişiden oluşan bir ‘İşe Alım Grubu’ oluşturuldu. Bu sekiz kişinin dördü, Üniversite Yönetim Kurulu üyelerinden oluşuyor: yönetim kurulu başkanı, akademi dışından bir temsilci, bir öğrenci ve bir akademisyen. İç seçim mekanizmalarıyla belirlenen 48 kişilik Üniversite Seçmen Kurulu, kendi içinden iki akademisyen, bir çalışan ve bir öğrenciyi ‘İşe Alım Grubu’na atadı. İlaveten, üniversitede aktif olan üç sendika da bu gruba birer temsilci gönderdi. Ayrıca, bu grubun toplantılarına üniversite genel sekreteri ve üniversite insan kaynakları biriminden bir kişi destek amaçlı katıldı. Bu grup 2019 yılı sonbaharı boyunca, ‘Üniversite Yönetim Kurulu’ ve ‘Üniversite Seçmen Kurulu’ ile istişare içinde istenen rektör profilini oluşturmak için çalıştı. Belirlenen profil üzerinden bir iş ilanı oluşturuldu ve bu ilan aracılığıyla 13 Aralık 2019 ve 2 Şubat 2020 tarihleri arasında başvurular alındı; yani işe başlama tarihinden yaklaşık bir yıl önce. İş ilanı hem sosyal medya kanallarından, hem iç iletişim yollarından, hem de ulusal ve yerel basın aracılığıyla duyuruldu, gündem yapıldı. Öğrenciler ve çalışanlar da rektörlük makamına aday gösterebildiler. 

İşe Alım Grubu başvuru yapan adaylardan sekizini 2020 Mart ayı içinde ilk görüşmelere çağırdı. Bir adayın çekilmesi üzerine Haziran ayındaki ikinci tur görüşmelerine yedi adayla devam edildi. Bu yedi adaydan dördü üçüncü tur görüşmelere kaldı. Dışarıdan getirilen bir insan kaynakları uzmanı gözetiminde dört adayla Ağustos 2020’de ayrıntılı görüşmeler gerçekleştirildi. Bu görüşmeler neticesinde, işe alım grubu nihai üç adayda uzlaştı ve bu adaylar Üniversite Seçmen Kurulu’na sunuldu. 24 üyesi akademik kadrodan, 12 üyesi çalışanlardan, kalan 12 üyesi ise öğrencilerden oluşan 48 kişilik Üniversite Seçmen Kurulu adaylarla bir görüşme daha yaptı ve 2 Eylül 2020’de rektörlük seçimi gerçekleşti. Kurul içinde yapılan oylama sonucunda, 48 oyun 27’sini alan Prof. Erik Renström rektör adayı olarak belirlendi. Üniversite Yönetim Kurulu bu seçimi onaylayıp hükümete bildirdi, hükümet de atamayı yaptı. Rektör seçiminin hemen ertesinde de rektör yardımcısı seçim süreci başladı. Benzer aşamalarla örgütlenen rektör yardımcısı seçimi 30 Kasım 2020 tarihinde Dr. Lena Eskilsson’un Üniversite Seçmen Kurulu’nda 48 oyun 31’ini almasıyla tamamlanmış oldu.


Cambridge Üniversitesi

1209 yılında kurulan Cambridge Üniversitesi, İngilizce konuşulan ülkeler arasında ikinci, tüm dünyada ise dördüncü en eski üniversitedir. Birleşik Krallık’ta bulunan bu araştırma üniversitesinde toplam 17000 öğrenci olup, halihazırda 31 kolej bulunmaktadır. Üniversitenin 100'ü aşkın akademik bölümü, altı fakültede toplanmıştır.

000031

Cambridge Üniversitesi senato binası

Birleşik Krallık üniversitelerinin ve bağlı birimlerinin tüzel kişiliğini temsil eden, akademik ve idari kararlar almakla yetkili olan görevliye şansölye yardımcısı (vice-chancellor) denilmektedir. Cambridge Üniversitesi’nde şansölye yardımcılarının görev süreleri yedi yıl olarak belirlenmiştir. Mevcut şansölye yardımcısı Prof. Stephen Toope, görevine 2 Ekim 2017’de başlamış ve Eylül 2022’de kendi isteğiyle görevinden ayrılacağını açıklamıştır. Şansölye ve şansölye yardımcısının görevleri yüzyıllar içerisinde değişime uğramıştır: 1504 yılına kadar Cambridge Üniversitesi’nde şansölyeler aktif görevde bulunuyor, şansölye yardımcıları ise yalnızca şansölyenin yokluğunda vekalet ediyorlardı. On altıncı yüzyılın başlarından itibaren şansölyenin pozisyonu daha sembolik bir hale gelirken, şansölye yardımcıları üniversitenin tüzel kişiliğini temsil etmeye başladılar. 

Şansölye yardımcısı belirleme sürecinde üniversite içi iki kurum önemli rol oynamaktadır. Üniversite Kurulu (University Council) üniversitenin yönetimsel organizasyonunu belirleme, misyon ve vizyonunu tanımlama, kısa ve orta vadeli planlamalar yapmakla görevlidir. Kurul, aktif herhangi bir görevi bulunmayan (sembolik) şansölye, şansölye yardımcısı (kurula başkanlık eder), 19 seçilmiş üye ve (biri denetleme kurulu başkanı olmak üzere) üniversite dışından dört üyeden oluşmaktadır. 19 seçilmiş üyenin dağılımı şu şekildedir: Dört kolej başkanı, dört profesör, sekiz Regent House üyesi, birisi lisansüstü olmak üzere üç öğrenci.  Üniversite kurulunun en önemli görevlerinden biri şansölye yardımcılığı için göreve uygun olan potansiyel isimleri uluslararası bir havuzdan belirlemektir. Bu adaylardan bir tanesi, üniversite içi 6000’i aşkın akademik ya da yüksek idari görevliden oluşan Üniversite Seçmen ve Danışma Kurulu (Regent House) üyeleri tarafından şansölye yardımcısı olarak seçilir. Şansölye yardımcısı gibi Üniversite Kurulu’nun diğer tüm üyeleri de Regent House üyeleri tarafından seçimle belirlenir. Seçimlerde oy kullanmanın yanı sıra, Regent House üyeleri düzenli olarak toplanır, üniversiteyi ilgilendiren her konuyu tartışır; bu şekilde üniversite yönetimine katkıda bulunmuş olurlar. 


Temsili Seçimle Rektörlük

Özetle, iki üniversitede de tüm bileşenlerin katıldığı uzun süreçler sonunda belirlenen adaylar arasından temsili demokrasi yoluyla seçim yapılıyor. Lund Üniversitesi’nde rektör üniversite bileşenleri içinden seçimle kurulmuş 48 kişilik bir seçmen kurulu tarafından seçilmekte. Benzer biçimde Cambridge Üniversitesi’nde de rektör (veya Birleşik Krallık’ta rektörlük makamına denk gelen şansölye yardımcısı) çalışan, akademisyen ve öğrenci temsilcilerinin yürüttüğü bir süreç sonucunda belirlenen adaylar arasından seçiliyor. Ancak Cambridge Üniversitesi’nde seçimin yapıldığı Üniversite Seçmen ve Danışma Kurulu; Lund Üniversitesi’nin Üniversite Seçmen Kurulu’na kıyasla çok daha geniş, yaklaşık 6000 kişi.